Overprikkeling

Synapse gebruikt de GADS-vragenlijst om het niveau van overprikkeling bij patiënten in kaart te brengen. Deze lijst is oorspronkelijk bedoeld om gegeneraliseerde angststoornis te signaleren in de eerstelijnszorg, maar omdat gegeneraliseerde angststoornis vaak voortkomt uit een autonome disregulatie[1, 2] en de term ‘angstoornis’ onnodige ongerustheid kan veroorzaken bij patiënten, is ervoor gekozen om te spreken van ‘overprikkeling’.

De score categorieën[3] die Synapse hanteert zijn:

Score GADS
Geen overprikkeling	≤4
Milde overprikkeling	5-9
Matige overprikkeling	10-14
Uitgesproken overprikkeling	>14

Gezondheid hersenen

De gezondheid van de hersenen wordt bij Synapse beoordeeld met de zogenoemde McCance Brain Care Score[4] (BCS), een beknopte maar krachtige vragenlijst die dertien bekende risicofactoren in kaart brengt. Uit grote klinische databanken blijkt dat deze score helpt bij het voorspellen van dementie en herseninfarcten, en bovendien gevalideerd is ten opzichte van van neurologische afwijkingen die aangetoond werden met beeldvorming van de hersenen[5].

De McCance Brain Care Score focust op 12 domeinen binnen drie hoofdgebieden:

1. Fysieke factoren (bloeddruk, bloedsuiker, cholesterol, BMI)
2. Leefstijl (voeding, alcoholgebruik, roken, aerobe activiteiten, slaap)
3. Sociaal-emotioneel (stressbeheersing, sociale relaties, zingeving)

Voor elk van deze 12 onderwerpen krijgen patiënten meerdere keuzemogelijkheden, die elk een puntenscore van 0, 1 of 2 opleveren. De afzonderlijke scores worden opgeteld tot een totaal, met 21 als hoogst mogelijke uitkomst. Hoe hoger de score, hoe beter. Bij Synapse hanteren we de volgende afkap waarden.

Gezondheid hersenen	McCance Brain Care Score
Optimaal	≥17
Aanvaardbaar	14-16
Onder druk	11-13
In gevaar	≤10

Fysieke factoren

Bloeddruk

Er is steeds meer bewijs dat hoge bloeddruk (hypertensie) de belangrijkste beïnvloedbare vaatrisicofactor is voor zowel het ontstaan als de progressie van cognitieve achteruitgang en dementie[6]. Verhoogde bloeddruk versnelt vaataandoeningen in zowel grote als kleine hersenvaten, wat kan leiden tot infarcten, bloedingen en witte stofafwijkingen. Dit komt deels door een verminderde cerebrovasculaire reserve en degeneratieve veranderingen in de vaatwand.

We hebben de McCance Brain Care Score voor de bloeddruk als volgt aangepast:

Bovendruk		Onderdruk	Brain care score
>140mmHg	of	>90mmHg	0
>130mmHg	of	>85mmHg	1
>120mmHg	of	>80mmHg	2
≤120mmHg	en	≤80mmHg	3

Hemoglobine A1C

Hb1Ac

HbA1c (geglyceerd hemoglobine) geeft de gemiddelde bloedsuikerconcentratie van de voorbije twee tot drie maanden weer: hoe hoger de gemiddelde glucosespiegel, hoe groter het aandeel HbA1c. Een verhoogde bloedsuiker draagt bij tot de vorming van advanced glycation end products. Deze veroorzaken oxidatieve schade, ontstekingsreacties en kunnen dyslipidemie bevorderen, allemaal mechanismen die cognitieve functies aantasten en tot hersenschade kunnen leiden[7].

Bij de McCance Brain Care Score wordt de HbA1c-waarde als volgt gescoord:

HbA1c	McCance Brain Care Score
≥6.5%	0
5.7 - 6.5%	1
<5,7%	2

Hyperglycemie

Wanneer er geen HbA1c-waarde beschikbaar is, hanteert Synapse de nuchtere glycemie als vervangende parameter. Volgens het scoringsmechanisme dat de Brain Care Score gebruikt voor Hb1Ac, wordt de nuchtere glycemie als volgt beoordeeld:

Nuchtere glycemie	McCance Brain Care Score
>125mg/dL	0
110-125mg/dL	1
≤110mg/dL	2

Cholesterol

Een te hoge cholesterol op middelbare leeftijd vergroot het risico op cognitieve achteruitgang en dementie op latere leeftijd[8]. Een mogelijke verklaring is dat excessief cholesterol bijdraagt aan aderverkalking (atherosclerose), waardoor de bloedtoevoer naar de hersenen minder efficiënt kan verlopen. Dit kan resulteren in kleine of grotere schade in het hersenweefsel, met cognitieve achteruitgang als gevolg.

Bij de McCance Brain Care Score wordt het cholesterolniveau als volgt beoordeeld:

Totaal cholesterol	McCance Brain Care Score
≥190mg/dL of behandeling	0
<190mg/dL	1

BMI

Een langdurig hoog BMI kan door de bijbehorende cardiometabole gevolgen (zoals vaatproblemen, insulineresistentie en chronische ontsteking) een negatieve invloed hebben op de hersenen. Dit kan zich uiten in een kleiner hersenvolume, veranderingen in de witte-stofstructuur en meer witte-stoflaesies[9].

Bij de McCance Brain Care Score wordt BMI als volgt beoordeeld:

BMI	McCance Brain Care Score
≥30kg/m2	0
25-30kg/m2	1
18.5-25kg/m2	2
<18.5kg/m2	1

Levensstijl

Voeding

Een dieet dat rijk is aan vezels en hoogwaardige eiwitten, met een beperkte inname van geraffineerde suikers en bewerkte producten, en voldoende gezonde vetten is essentieel voor een optimale hersenfunctie[10, 11] . Een voedingspatroon dat vooral bestaat uit suikerrijke of sterk bewerkte voedingsmiddelen kan daarentegen leiden tot chronische ontsteking, insulineresistentie en een hoger risico op neurodegeneratieve aandoeningen.

Bij de McCance Brain Care Score wordt het eetpatroon als volgt beoordeeld:

Typisch weekdieet	McCance Brain Care Score
Voldoet niet aan bovenstaande aanbevelingen	0
Voldoet deels aan de aanbevelingen	1
Voldoet aan de aanbevelingen	2

Alcohol

Alcoholconsumptie kan leiden tot het afsterven van neuronen en heeft een directe impact op de hersenstructuur[12]. Belangrijke mechanismen zijn blootstelling aan acetaldehyde, verhoogde oxidatieve stress en verminderde glucosemetabolisme na acute alcoholinname.

Daarnaast kan leverschade ertoe leiden dat schadelijke stoffen, die normaal in de lever worden afgebroken, in de hersenen terechtkomen. Ook is aangetoond dat overmatig alcoholgebruik het aantal stamcellen kan verminderen, wat de vorming van nieuwe neuronen belemmert.

Bij de McCance Brain Care Score wordt alcoholgebruik als volgt beoordeeld:

Alcoholistische consumpties	McCance Brain Care Score
>5 per week	0
3-4 per week	1
0-2 per week	2

Roken

Tabaksrook of tabaksproducten bevat duizenden schadelijke stoffen, waaronder nicotine. Veel van deze bestanddelen zijn giftig voor het zenuwstelsel, het cardiovasculaire systeem en de longen[13]. Roken verhoogt daarmee niet alleen het risico op hart- en vaatziekten, maar ook op cognitieve achteruitgang en andere neurologische aandoeningen.

Bij de McCance Brain Care Score wordt rookgedrag als volgt beoordeeld:

Roken	McCance Brain Care Score
Huidige roker	0
Nooit gerookt of langer dan een jaar gestopt	3

Beweging

Lichamelijke activiteit (PA), gedefinieerd als elke beweging die wordt veroorzaakt door skeletspieren en leidt tot energieverbruik, is een van de meest veelbelovende strategieën om cognitieve functies gedurende het hele leven te ondersteunen en het risico op leeftijdsgerelateerde cognitieve achteruitgang te verminderen[14].

Bij de McCance Brain Care Score wordt lichaamsbeweging als volgt beoordeeld:

Lichaamsbeweging			McCance BCS
Matige inspanning	of	Intensieve inspanning
<150 minuten/week	en	<75 minuten/week	0
≥150 minuten/week	of	≥75 minuten/week	3

Rustig sporten

Rustige vormen van beweging hebben bewezen gunstige effecten op de hersenen[15]. Een belangrijke verklaring hiervoor is de toename in de productie van brain-derived neurotrophic factor (BDNF), een eiwit dat neuroplasticiteit en neurogenese in de hippocampus stimuleert. Ook dragen cardiorespiratoire inspanningen bij aan een betere doorbloeding van het hersenweefsel, wat bijdraagt aan behoud en verbetering van cognitieve functies.

Intensief sporten

Voor wie minder tijd heeft of liever korter, maar intensiever traint, kan interval- of hoogintensieve training een efficiënte vervanging zijn van langere matige duurtraining. Deze vorm van beweging leidt tot vergelijkbare cardiovasculaire aanpassingen en wordtin verband gebracht met een betere cardiorespiratoire fitheid, die op haar beurt samenhangt met gunstigere cognitieve prestaties[16].

Slaap

Een goede nachtrust is van essentieel belang voor de hersengezondheid. Uit epidemiologisch onderzoek blijkt dat een tekort aan slaap of onbehandelde slaapstoornissen samenhangen met een groter risico op cognitieve achteruitgang en andere neurologische problemen[17]. Slaap ondersteunt onder meer de regulatie van metabolische processen en de afvoer van afvalstoffen in de hersenen, waardoor verstoorde of onvoldoende slaap het brein extra kan belasten.

Bij de McCance Brain Care Score wordt slaap als volgt beoordeeld:

Slaap	BCS
Onbehandelde slaapstoornissen en/of minder dan 7 uur slaap per nacht	0
Behandelde slaapstoornissen en 7–8 uur slaap per nacht	1

Psychosociaal

Stress

Langdurige overstimulatie van het stresssysteem activeert herhaaldelijk de HPA-as, waardoor glucocorticoïden op termijn de hippocampus, prefrontale cortex en amygdala aantasten. Dit leidt tot veranderingen in synaptische plasticiteit, neurogenese en de dendritische structuur van de hersenen resulterende in neurodegeneratie met meetbare gevolgen voor cognitie, stemming en algehele hersengezondheid[18].

Bij de McCance Brain Care Score wordt stress als volgt beoordeeld:

Stress	BCS
Hoog stressniveau met invloed op het functioneren	0
Matig stressniveau met beperkte invloed op het functioneren	1
Normaal stressniveau	2

Eenzaamheid

Gebrek aan sociale verbondenheid verzwakt het immuunsysteem, verhoogt de vatbaarheid voor infecties en gaat samen met structurele veranderingen in hersengebieden zoals prefrontale cortex, insula, amygdala en hippocampus[19]. Deze neurale aanpassingen worden in verband gebracht met cognitieve achteruitgang en stemmingsstoornissen.

Bij de McCance Brain Care Score wordt éénzaamheid als volgt beoordeeld:

Stress	BCS
Geen of nauwelijks hechte contacten	0
Minstens twee vertrouwenspersonen naast partner/kinderen	1

Welzijn

Een sterk gevoel van zingeving en tevredenheid gaat samen met meer grijze stof en hogere activiteit in de anterior cingulate en orbitofrontale cortex. Deze gebieden reguleren emoties en verwerken betekenisvolle prikkels, waardoor stress afneemt en de cognitieve veerkracht toeneemt. Zo draagt een hoog welbevinden aantoonbaar bij aan een betere hersengezondheid[20].

Bij de McCance Brain Care Score wordt welzijn als volgt beoordeeld:

Welzijn	BCS
Regelmatig moeite om waarde of doel in het leven te zien	0
Meestal een duidelijk gevoel van betekenis en doel	1

Referenties

1. Owens, A. P., Low, D. A., Iodice, V., Critchley, H. D. & Mathias, C. J. The genesis and presentation of anxiety in disorders of autonomic overexcitation. Autonomic Neuroscience 203, 81–87 (2017).
2. Jordan, P., Shedden-Mora, M. C. & Löwe, B. Psychometric analysis of the Generalized Anxiety Disorder scale (GAD-7) in primary care using modern item response theory. PLoS One 12, e0182162 (2017).
3. Plummer, F., Manea, L., Trepel, D. & McMillan, D. Screening for anxiety disorders with the GAD-7 and GAD-2: a systematic review and diagnostic metaanalysis. Gen Hosp Psychiatry 39, 24–31 (2016).
4. Singh, S. D. et al. The predictive validity of a Brain Care Score for dementia and stroke: data from the UK Biobank cohort. Front Neurol 14, (2023).
5. Rivier, C. A. et al. Brain Care Score and Neuroimaging Markers of Brain Health in Asymptomatic Middle-Age Persons. Neurology 103, (2024).
6. Gąsecki, D., Kwarciany, M., Nyka, W. & Narkiewicz, K. Hypertension, Brain Damage and Cognitive Decline. Curr Hypertens Rep 15, 547–558 (2013).7.
7. Tian, C. et al. The causal effect of HbA1c on white matter brain aging by two-sample Mendelian randomization analysis. Front Neurosci 17, (2024).
8. van Vliet, P. Cholesterol and Late-Life Cognitive Decline. Journal of Alzheimer’s Disease 30, S147–S162 (2012).
9. Lv, H. et al. Association between Body Mass Index and Brain Health in Adults: A 16- Year Population-Based Cohort and Mendelian Randomization Study. Health Data Science 4, (2024).
10. Smith, P. J. & Blumenthal, J. A. DIETARY FACTORS AND COGNITIVE DECLINE. J Prev Alzheimers Dis 1–12 (2015) doi:10.14283/jpad.2015.71.
11. Spencer, S. J., Korosi, A., Layé, S., Shukitt-Hale, B. & Barrientos, R. M. Food for thought: how nutrition impacts cognition and emotion. NPJ Sci Food 1, 7 (2017).
12. Karoly, H. C., Kirk‐Provencher, K. T., Schacht, J. P. & Gowin, J. L. Alcohol and brain structure across the lifespan: A systematic review of large‐scale neuroimaging studies. Addiction Biology 29, (2024).
13. Swan, G. E. & Lessov-Schlaggar, C. N. The Effects of Tobacco Smoke and Nicotine on Cognition and the Brain. Neuropsychol Rev 17, 259–273 (2007).
14. ERICKSON, K. I. et al. Physical Activity, Cognition, and Brain Outcomes: A Review of the 2018 Physical Activity Guidelines. Med Sci Sports Exerc 51, 1242–1251 (2019).
15. Olson, R. L., Cleveland, D. J. & Materia, M. Effects of Low-Intensity Aerobic Exercise on Neurophysiological and Behavioral Correlates of Cognitive Function. Behavioral Sciences 13, 401 (2023).
16. Liu, K. et al. The effects of high-intensity interval training on cognitive performance: a systematic review and meta-analysis. Sci Rep 14, 32082 (2024).
17. Gottesman, R. F. et al. Impact of Sleep Disorders and Disturbed Sleep on Brain Health: A Scientific Statement From the American Heart Association. Stroke 55, (2024).
18. McManus, E., Haroon, H., Duncan, N. W., Elliott, R. & Muhlert, N. The effects of stress across the lifespan on the brain, cognition and mental health: A UK biobank study. Neurobiol Stress 18, 100447 (2022).
19. Hawkley, L. C. Loneliness and health. Nat Rev Dis Primers 8, 22 (2022).
20. King, M. L. The neural correlates of well-being: A systematic review of the human neuroimaging and neuropsychological literature. Cogn Affect Behav Neurosci 19, 779– 796 (2019).